Wystawa czasowa Franciszek Frączek – Słońcesław z Żołyni
29 lipca – 20 sierpnia 2023 r.
Zapraszamy codziennie (29 lipca – 6 sierpnia) od 9:00 do 16:00
od 6 do 20 sierpnia zapraszamy codziennie (prócz wtorku i środy) od 9:00 do 16:00
Dział Historii i Kultury Regionu Muzeum Nadwiślańskiego (Dwór z Gościeradowa),
ul. Podzamcze 20, Kazimierz Dolny
Bilety: normalny 10 zł/os., ulgowy 8 zł/os.
Wystawa prezentuje przekrojowo twórczość najdłużej żyjącego członka Szczepu Szukalszczyków herbu Rogate Serce – artysty, który ideowe przesłanie Stanisława Szukalskiego przez dziesięciolecia kultywował i aktywnie rozwijał. Swoiste rozumienie polskiego stylu narodowego w sztuce w wydaniu Franciszka Frączka to początkowo głębokie inspiracje słowiańszczyzną i jej mniej lub bardziej zmitologizowaną historią. Od połowy XX wieku da się zauważyć zwrot ku ludowej, bardzo lokalnej tradycji, opartej na przekazie ustnym, z czasem skodyfikowanej i zgromadzonej w wydany drukiem zbiór baśni, legend i podań ludowych regionu łańcuckiego, gdzie wśród personifikacji sił natury pojawia się także bardzo charakterystyczna postać diabła w cylindrze, czarnym fraku i kurzą łapą oraz kopytem zamiast stóp. Odchodząc od kategorycznych zasad Szukalskiego, precyzyjnie zawężających plastykę do starannych rysunków z wyobraźni, Frączek wykonał liczne portrety, olejne pejzaże najbliższych okolic, rysunkowe i akwarelowe szkice z natury, czasem dokumentujące odchodzące w przeszłość przykłady lokalnego budownictwa. Społecznie zaangażowana twórczość obfituje również w prace o aspekcie publicystycznym, będące reakcją na negatywne skutki oddziaływania cywilizacji przemysłowej
i konsumpcyjnego stylu życia, wyrażające spontaniczny protest wobec bezmyślnego niszczenia przyrody i braku poszanowania dla rodzinnej ziemi. Czasem natomiast na pierwszy plan przebija się słoneczna afirmacja życia, zachwyt pięknem natury w najbardziej prozaicznych formach, „czyste malarstwo” tworzone z potrzeby serca.
Franciszek Frączek (1908 – 2006), znany również pod szczepowym mianem Słońcesława z Żołyni, to najdłużej aktywny twórczo reprezentant nigdy formalnie nie rozwiązanej grupy artystycznej Szczep Rogate Serce, powstałej w 1929 roku w Krakowie z inicjatywy Stanisława Szukalskiego. Frączek zetknął się z atrakcyjnymi dla młodego człowieka postulatami tworzenie nowej, narodowej sztuki
i autorskiego kształcenia artystycznego podczas studiów na krakowskiej ASP, do której trafił po ukończeniu szkoły ludowej i gimnazjum w Łańcucie. Nie było mu dane ukończyć studia, gdyż jednoznaczne opowiedzenie się za radykalnymi poglądami Szukalskiego spowodowało, że został z grupą zwolenników Mistrza relegowany z uczelni. Po nieudanym epizodzie kształcenia w ramach „Twórcowni” wrócił w rodzinne strony, skąd korespondencyjnie brał udział w większości przedwojennych wystaw Szczepu, podczas których jego dopracowane rysunki o mocno egzystencjalnej wymowie zwracały uwagę kolegów szczepowców oraz zwiedzających. W trakcie wojny czynnie udzielał się w lokalnym ruchu oporu (AK i BCh), nie przestając zgłębiać czysto malarskie zagadnienia rzadkich wśród Szukalszczyków technik olejnych. Po wojnie Frączek stał się aktywnym propagatorem rodzimej, ludowej twórczości w ramach lokalnego środowiska artystycznego. Do rzeszowskiego ZPAP przyjęto go w 1962 roku, był też prezesem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Łańcucie. W roku 1980 współtworzył grupę artystyczną „Ziemia”, dwa lata później otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki. Cały czas tworzył – szkicował, malował, także polichromie w nieodległych kościołach, przez krótki okres czasu zajmował się ceramiką. Co kilka lat wystawiał prace na indywidualnych prezentacjach w kraju i poza jego granicami, m.in. w warszawskiej „Zachęcie” (1987), w Gdańsku, Lublinie, Poznaniu, Wilnie, Lwowie, Chicago, Nowym Jorku i pośmiertnie w krakowskim Pałacu Sztuki.
Ikonograficznie wierny postulatom Szukalskiego, chociaż formalnie coraz bardziej skupiony na kolorze, często nieprzetworzonym i intensywnym, Frączek świadomie odcinał się od równolegle modnych zjawisk awangardowych w sztuce, przedkładając ludową obrazowość ponad nowoczesne -izmy. Swoją aksjologię czerpał z prostoty skromnego życia, pełnego poświęcenia dla sztuki i lokalnego środowiska, nie zabiegając o uznanie wpływowych krytyków. Przez dziesięciolecia doskonalona technika malarska operuje skromnymi formami, szerokimi płaszczyznami, sporadycznie ograniczonymi do subtelnych niedosłowności. W ten sposób najpełniej dało się przedstawić postaci z mitycznego świata, rusałki i wiedźmy, uosobione żywioły czy intuicyjnie odczuwane istnienie pogańskich bożków. Nierzadkie w obrazach słońce staje się jednym z nich, dając ciepło i światło, niezbędne do życia roślin, zwierząt i ludzi. Brak światła towarzyszy ponurej wizji świata znikających zagród, wycinanych drzew, zatrutej wody. Zgodnie z przekonaniem, że Bóg stworzył wieś, a diabeł – miasto, Frączek pielęgnuje w sobie nieustanny zachwyt otoczeniem, gdzie tzw. osiągnięcia cywilizacyjne stanowią głównie zagrożenie. Najbardziej wypełnione światłem są wymowne krajobrazy, sporadycznie malowane w celach komercyjnych, niejednokrotnie bliskie tak nielubianej manierze kolorystycznej. Konsekwencja i zaangażowanie jako kwintesencja wierności przyjętemu hasłu Miłować i walczyć to główne wątki długiego, pracowitego życia Słońcesława z Żołyni Frączka.
