PISANKA – SPUŚCIZNA DAWNYCH SŁOWIAN

Wielkimi krokami zbliża się Wielkanoc, w związku z tym zapraszamy Państwa do zapoznania się z krótką historią pochodzenia jednego z symboli wielkanocnych – pisanki.

Symbolika pisanki 

            W dzisiejszych czasach trudno wyobrazić sobie Wielkanoc bez jajek w przeróżnej postaci, zarówno spożywczej, jak i dekoracyjnej. W symbolice chrześcijańskiej jajko łączone jest ze zmartwychwstaniem, swoistym zwycięstwem życia nad śmiercią. Nie jest jednak tajemnicą, że wiele obrzędów oraz symboli religii chrześcijańskiej zostało przejętych z tradycji i wierzeń naszych słowiańskich przodków. Jednym z nich są pisanki, których najstarsze okazy archeologiczne na ziemiach polskich datowane są na X wiek.

            W wielu kulturach można odnaleźć podobieństwa w postrzeganiu znaczenia jajka dla człowieka. Często było ono traktowane jako symbol życia, zarówno tego ukrytego, początkowego, jak i odradzającego się. Nasi przodkowie niejednokrotnie utożsamiali jajko ze stworzeniem świata. Nadawali mu wręcz magiczne właściwości, dzięki temu stało się ono ważnym elementem ich życia codziennego oraz duchowego. Nic więc dziwnego, że z czasem zaczęto jajka te zdobić oraz wytwarzać ich trwalsze formy. Tak powstały pierwsze pisanki.

Archeologiczne odkrycia związane z tym symbolem wielkanocnym 

            Archeolodzy odkryli na ziemiach polskich dość liczne okazy wczesnośredniowiecznych pisanek. Wykonane były zazwyczaj z białej gliny, pokryte barwną glazurą lub z kamienia, często wapiennego. Ich wielkość można porównać do wielkości jajka kurzego. Co ciekawe, jajka te bywały w środku puste. Niektóre z nich, na szerszym końcu, miały niewielki otwór, a w środku mają kamyk. Można przypuszczać zatem, że pełniły one również funkcje obrzędowych grzechotek. Jajka zdobione były również ornamentem malowanym. Miał on odmienną barwy niż kolor glazury, której najczęściej występującymi odcieniami były barwy zielone, żółte i brunatne. Zdarzały się również pisanki czerwone, czarne i niebieskie. Pojawiały się wzory roślinne i geometryczne. W słowiańskim folklorze przez wieki utrwalały się solarne motywy zdobień, przekazywane z pokolenia na pokolenie. Popularnym wzorem były tzw. „wiatraki”, które symbolizowały słońce.

            Zadziwiające mogą być miejsca znalezienia największych okazów pisanek z wczesnego średniowiecza. Były to mianowicie groby. Zdobione jajka były darami składanymi zmarłemu, niezależnie czy to było dziecko, czy osoba dorosła. Mogły być traktowane jako amulety chroniące przed demonami lub były związane z wiarą w odrodzenie. Niektóre okazy znajdowane były również na miejscu dawnych grodzisk i osad. Towarzyszyły zatem nie tylko zmarłym, ale również były elementem życia codziennego dawnych Słowian.

            Słowiańskie uroczystości, chyba najbardziej związane z dzisiejszymi świętami wielkanocnymi, to Jare Gody. Było to kilkudniowe celebrowanie zakończenia zimy i powitania wiosny, przypadające na okres równonocy wiosennej, czyli na drugą połowę marca. Wśród ludzi, dla których okres wegetacyjny roślin był bardzo ważnym czynnikiem przetrwania, święto to było wyczekiwanym wydarzeniem w ich kulturze. Jego ważnym elementem było właśnie tworzenie pisanek. Wierzono, że zapewnią one urodzaj plonów oraz powodzenie ludzi na cały rok. Wracamy zatem do magicznych właściwości przypisywanych jajkom. Nie dziwi więc fakt, że kościół chrześcijański w długotrwałym procesie adaptacji nadał im adekwatną symbolikę w nowo przyjętej religii, w której jest kultywowana do dnia dzisiejszego.

Najciekawsze, odnalezione przez archeologów okazy pisanek 

            Na zakończenie zapoznamy się z miejscami, w których archeolodzy znaleźli najciekawsze okazy pisanek. Wymienić tutaj można: Gniezno, Wrocław, Opole, Międzyrzecz, Piaseczno w powiecie tarnobrzeskim oraz Pojezierze Myśliborskie. Okazy te podziwiać można m.in. w: Muzeum Archeologicznym w Warszawie, Muzeum Archeologicznym w Krakowie, Muzeum Okręgowym w Toruniu, Muzeum Okręgowym w Rzeszowie, Muzeum Pojezierza Myśliborskiego, Muzeum Archeologiczno – Historycznym w Elblągu oraz w Muzeum Archeologicznym na Gródku.

            Mamy nadzieję, że udało się Państwa zainteresować tematem pochodzenia pisanek. Zachęcamy również do samodzielnego zgłębiania tematu historii naszych przodków.
My ze swojej strony możemy zapewnić, że będzie to niebanalna podróż pełna fascynujących faktów, ale także nierozwiązanych do dnia dzisiejszego zagadek.

Milena Jóźwik
Oddział Grodzisko Żmijowiska