ŻYCIE MIĘDZY DWOMA BRZEGAMI
LUDOWE WIERZENIA – OBRZĘDY – ZWYCZAJE – PRAKTYKI
Katalog wystawy
Kultura ludowa od wieków wpływała na polską kulturę. Inspirowała artystów, którzy odnajdowali w niej czyste źródło narodowej kultury, czerpiąc z jego zasobów w trudnych okresach dziejowych. Bogactwo i różnorodność kultury ludowej jest wynikiem wielokulturowych tradycji, a także głęboko zakorzenionych w świadomości społecznej mitów i legend sięgających czasów słowiańskich, często schrystianizowanych i włączonych w życie religijne prostego ludu. Częścią tej kultury stawały się zwyczaje, wierzenia i obrzędy przekazywane z pokolenia na pokolenie, które ukształtowały tradycyjny obraz polskiej wsi, opiewanej przez poetów, literatów i malarzy.
Kultura ludowa to także mądrości ludowe, przekazywane w licznych legendach i przysłowiach, wynikające z codziennego życia w symbiozie z naturą i poszanowania dla jej darów. W kulturze ludowej „wszystko ma swój czas, i jest wyznaczona godzina na wszystkie sprawy pod niebem” – by zacytować biblijnego Koheleta (Koh 3.1), często przywoływanego podczas kazań w wiejskich kościołach.
Ważne miejsce w wiejskiej tradycji zajmują też żywioły, przed którymi człowiek staje się bezbronny, a jedynym ratunkiem dla niego jest polecenie się opiece Boga i świętych poprzez modlitwę i rytuały religijne o charakterze sakramentaliów (zapalenie poświęconej świecy, okadzenie poświęconymi ziołami, pokropienie wodą święconą), a także stosowanie zabobonnych praktyk.
W kulturze wsi i małych miasteczek położonych nad rzekami, dla których rzeka stanowi źródło utrzymania (rybołówstwo, transport rzeczny), ale także niszczącą siłę przyrody zalewającą uprawy i domostwa, legendy, obrzędy i wierzenia związane z wodą nabierają szczególnego znaczenia.
Prezentowana wystawa ukazuje tradycyjny obraz nadwiślańskich wsi w aspekcie ludowych zwyczajów i obrzędów towarzyszących człowiekowi od narodzin do śmierci, wpisanych w kontekst roku obrzędowego. Ma ona charakter wielokulturowy, prezentując także wybrane aspekty związane z wierzeniami żydów aszkenazyjskich, którzy zaznaczyli swoją obecność w kulturze ludowej nadwiślańskich wsi i miasteczek.
Wpisana od wieków w historię narodu tradycyjna kultura ludowa z jej obrzędami i wierzeniami w dobie powszechnej globalizacji i zmieniającej się struktury społecznej wsi szybko popada w zapomnienie. Mamy nadzieję, że zgromadzone na wystawie eksponaty i komentarze pozwolą na przypomnienie obrazu dzieciństwa, zaś młodemu pokoleniu pomogą zrozumieć i poznać korzenie własnej kultury.
Dr Piotr Kondraciuk
Dyrektor Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym
