Storczyki (storczykowate – Orchidaceae) to niezwykła rodzina bylin słynąca z bogactwa kształtów i barw. Najwięcej gatunków występuje w strefie tropikalnej, gdzie rosną okazy o największych i najefektowniejszych kwiatach. Rośliny te są mocno rozpowszechnione – można je spotkać na wszystkich kontynentach świata, z wyjątkiem Antarktydy. W Polsce występuje czterdzieści sześć gatunków storczyków i wszystkie podlegają ścisłej ochronie gatunkowej. Rosną w lasach liściastych, borach oraz na wilgotnych łąkach i torfowiskach.
 
Na terenie Kazimierskiego Parku Krajobrazowego, w dolinie Wisły, stwierdzono występowanie aż 23 gatunków. Nam, podczas majowego spaceru w wąwozie udało się spotkać gnieźnika leśnego (Neottia nidusavis). Jest to dorastająca do 50 cm bezzieleniowa bylina. Liście zredukowane są do łuskowatych pochew, a cała roślina ma żółtobrązowy kolor. Gnieźnik nie przeprowadza fotosyntezy. Niezbędne do życia substancje pozyskuje za pośrednictwem grzybów glebowych, na których pasożytuje. Obecność grzybów jest również niezbędna przy rozwoju gnieźnika. Jego kiełkowanie wymaga infekcji nasion przez strzępki grzyba, który ułatwia młodym roślinom pobieranie wody i soli mineralnych. Sam rozwój storczyków może trwać bardzo długo. U przedstawicieli występujących w Polsce gatunków od momentu skiełkowania nasiona do chwili pojawienia się pierwszych kwiatów mija nawet kilkanaście lat!

 
Gnieźnik leśny, fot. Marzena Puzio 

Kwiaty storczyków mają skomplikowaną budowę. Charakterystycznym elementem jest warżka – przekształcony płatek, służący za powabnię i ewentualne lądowisko dla zapylaczy. U gnieźnika jest ona dwa razy dłuższa od innych płatków i dostosowana do zapylania przez muchówki. W niesprzyjających warunkach (zła pogoda, brak much) dochodzi do samozapylenia. Proces ten może zajść nawet pod powierzchnią ziemi. W bardzo suchych okresach i wtedy, gdy kłącze znajduje się głęboko pod powierzchnią gleby, kwiatostan nie może przebić wierzchniej warstwy podłoża. Wówczas zapylenie i zawiązanie owoców ma miejsce w glebie.
 
Gnieźnik leśny jest jednym z pospolitszych storczyków spotykanych w naszym kraju. Rośnie najczęściej w cienistych i dosyć wilgotnych miejscach, na glebach świeżych, eutroficznych. Roślina przez większą część roku ukryta jest pod ziemią. Jedynie w okresie kwitnienia wypuszcza nadziemne pędy, które obumierają po wydaniu nasion. Kwitnie od maja do czerwca.
 
Katarzyna Kuzia
 
Więcej informacji na temat storczyków znajdziecie w naszym terenowym przewodniku po Kazimierskim Parku Krajobrazowym (zamówienia: promocja@mnkd.pl)